NİLİ ne zaman, kimler tarafından kuruldu?
NİLİ örgütünün kurucuları 1882 yılında Romanya’dan kaçan Yahudi Aaronsohn ailesinin çocuklarıydı. Romanya’da Yahudilere yapılan baskılardan Osmanlı’ya sığınan ve devlet tarafından Filistin’e yerleştirilen Aaronsohnlar ile diğer ailelere mensup ikinci nesil bu örgütün kuruluşunda rol oynamıştı. Burada özellikle Aaron, Alexander ve Sara Aaronsohn kardeşler en önemli isimler. Örgütü kuranların hepsi Siyonist. İlgili kaynaklar, örgütün kuruluş tarihini genel olarak 1915 ilkbaharı olarak veriyor. Fakat kanaatimize göre kuruluşu daha eskiye gitmekte. Aaronsohnlarla birlikte bir grup genç, bölgede yaşayan Yahudilerin güvenliğini sağlamak amacıyla 1914 Ağustos’unda Gideon adıyla gizli bir örgüt kurarlar. Aaronsohnlar daha sonra -Osmanlı Devleti ile İngiltere arasındaki savaşın başlamasıyla- İngilizlerle işbirliği yapmaya karar verir ve yeni örgüt NİLİ’yi kurarlar. Gideon ile NİLİ örgütleri aynı gençler tarafından kurulmuş olup birbirlerinin devamı niteliğindedir. NİLİ Osmanlı istihbaratının ortaya çıkaracağı 1917 Eylül sonlarına kadar faaliyetlerine devam edecektir.
Aaronsohn kardeşleri bu örgütü kurmaya iten sebepler neler?
İlgili kaynaklarda beş sebepten bahsediliyor. Fakat bize göre bunlardan dördü gerçek, biri ise örgütün kuruluşuna meşruiyet veya haklılık kazandırmaya matuf, dışa yönelik propaganda amacı taşıyor. Önce bu sebepleri zikredelim:
1) Filistin’de bir Yahudi devleti kurulması fikri,
2) Daha önce kurulan Gideon isimli gizli örgütün faaliyetlerinin verdiği cesaret,
3) Yahudilerin, Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın yanında savaşa girmesiyle İngilizlerle yakınlaşmak istemeleri,
4) İngilizlerin Sina üzerinden Filistin’e saldırması sonrasında Osmanlı Devleti’nin aldığı bazı tedbirler sebebiyle oluşan “Filistin’deki Yahudilere baskı yapıldığı” algısı,
5) Sözde “Ermeni Soykırımı”dan dolayı Yahudilerin aynı şeylerin kendi başlarına geleceğinden endişe duyması.
