Pergel Yâhut Pergar

Pergel; lügatlerde yay veya dâire çizmekte yahut kısa mesafeleri ölçmekte kullanılan, baş taraflarından birbirine tutturulmuş açılır kapanır iki koldan ibaret bir alet olarak tanımlanmış. Metal, ahşap veya plastikten imal edilen pergellerin kollarının bir ucunda sabitleneceği merkezden kaymaması için sivri uçlu bir aparat, diğer ucunda ise çizim yapılacak kalem ya da benzeri bir aletin yerleştirileceği bir yuva mevcuttur. Ekseriyetle teknik işlerde kullanılan pergelin mimarî ve matematiğin bir alt dalı olan geometrideki fonksiyonu ise çok mühimdir. Hele bir de merhum Turgut Cansever’in “tüm dünya medeniyetinin gelmiş geçmiş en önemli taş yazarı” dediği Mimar Sinan gibi sanatkârların elinde ise ileri teknolojinin ‘autocad’leri, ‘3d Max’leri, SketchUp’ları ve sayısız modern aletleri aciz kalır bir pergelle yapılabilecekleri yapmada. Her gün önünden geçtiğimiz beton ve taş yığınlarının dili Selimiye’nin önünde bir anda çözülüverir. Bir pergel değildir elbet Sinan’ın düşüncesini eritip taşla yoğuran ve asırlar sonra o ihtişam devrinden bize destanlar anlatan Selimiye’yi inşa eden şey. Ancak Sinan o sert, soğuk, ruhsuz taşları terbiye ederken kendisine yoldaşlık edenlerden biridir pergel. Ne zaman, kim tarafından icat edildiğini bilmediğimiz pergelin ilk defa Mısır ya da Çin’de kullanıldığı görüşü ağırlık kazanmakta. Antik Mısır ve Antik Yunan mimarisinin günümüze ulaşan eserlerinin incelikleri göz önünde bulundurulursa binlerce senelik bir geçmişinin olması tabiidir. Arkeolojik çalışmalarda karşılaşılan pergel çizimleri de bu tezi doğrular mahiyette. Pergel mimarların ve geometri âlimlerinin yoldaşı olduğu kadar sembol olarak da hatırı sayılır bir yere sahip.

Devamı Derin Tarih Nisan Sayısında… 

Benzer konular