Osmanlı bakiyesi Afrika kökenli Türklerin Anadolu’daki varlıkları Fatih Sultan Mehmed dönemine kadar gider. Meşhur fetih tablosunda en önde duran askerler arasında Afrika kökenli bir cengâver dikkati çeker. Bu görüntü Osmanlı toplumunda Türkleşen, yani Afro-Türk olan halkın Anadolu’daki geçmişinin çok erken tarihlere gittiğine işaret eder.
Osmanlıca belgelerde genel olarak Arap ya da Zenci tabirleriyle karşımıza çıkan Afro-Türkler Osmanlı Devleti’nin 1517 yılında Afrika ile olan münasebetleriyle Anadolu’da varlık göstermeye başladılar. Afro-Türklerin Osmanlı sarayından esnafına kadar özellikle Yeniçeri ordusunda kayda değer bir yeri olduğuna dair elimizde yüzlerce belge mevcuttur. Tapu Tahrir Defterlerinden anlaşıldığına göre Afrika kökenli vatandaşların Osmanlı topraklarında iskân edilmelerinin en baştaki nedeni, Turgut Reis döneminden bu yana Osmanlı donanmasında vazifeli olup emekli olan denizcilerin Batı Anadolu’ya yerleştirilmiş olmalarıdır. Bu vesileyle özellikle İstanbul’un fethinden 20. yüzyılın başlarına kadar İzmir, Muğla, Aydın gibi vilayetlere iskân edilmişlerdi. Afrika’dan Anadolu’ya göçlerin bir diğer sebebi ise Kuzey Afrika’da Osmanlı idaresi altındaki toprakların elden çıkması ve Avrupa devletleri tarafından işgal edilmesiydi. Bu süreçte Anadolu’ya göçen bazı Afrikalı aileler de yine Ege ve Akdeniz sahillerine yerleştirilmişlerdi. 1830 yılında Cezayir’in elden çıkmasıyla Cezayirli ailelere derhal vatandaşlık verilip Mersin, Adana ve Şam’a yerleştirildikleri vakidir.
Bir diğer iskân hareketi ise 1833 yılında köleliğin kaldırılmasından sonra Osmanlı Devleti’nin Afrika’daki sınırlarında dolanan gemilerdeki kölelerin bir daha esir edilmemeleri için Batı Anadolu’ya yerleştirilmeleridir. Bu vesileyle gelen Afrika kökenli aileler İzmir ve Aydın vilayetlerinden bazı köylere yerleştirildiler. Günümüzde Afro-Türklerin çok az kesimi ise saraya alınan harem ağalarının torunlarıdır ki, bunlar yukarıda bahsedilen sebeplerden dolayı Anadolu’ya gelenlerin ancak %5’ini teşkil eder.
Osmanlı Devleti’nde ırkçılık gibi bir mefhum olmadığı için bu ailelerin çocuklarından okuyup pilot, doktor, öğretmen, hatta müzisyen veya sinema sanatçısı olanların birçoğu yakın zamana kadar Türk toplumunda tanınan simalar olarak yer ettiler. İşte bu Afro-Türklerin torunları vatan belledikleri Anadolu’yu 1. Dünya Harbi’nde ve Millî Mücadelede canları pahasına müdafaa ettiler. Bunların sadece önde gelen birkaç simasını anmak Afro-Türklerin vatanperverlikleri hakkında bize önemli ipuçları verecektir.
Şüphesiz Afro-Türklerin 1. Dünya Savaşı’nda tam olarak ne kadar yekün teşkil ettiklerini bilmemize imkân yoktur. Fakat Afrika kökenli vatandaşlarımızdan Türk tarihine damga vurmuş belli başlı simaların Cihan Harbi’ndeki rollerini belgeler ışığında ortaya koymak mümkündür. Mesela Arap Ali oğlu, Arap Ahmet oğlu, Arap Hacı Ahmet oğlu, Arap Hüseyin oğlu, Zenci Süleyman oğlu, Zenci Mesude oğlu ve daha nice Afrika kökenli Osmanlı vatandaşının Cihan Harbi’nde vatan müdafaasına katıldıkları arşiv belgelerinden anlaşılmaktadır. Bunların başında herhalde Pilot Ahmet Ali Çelikten gelir. İzmir doğumlu olan Ahmet Ali önce Bahriye Nezaretine bağlı Tayyare okulunda okumuş ve Cihan Harbi’nde Berlin’de eğitim almıştı. Kardeşi Ali’yi Çanakkale Muharebesinde şehit vermişti. Pilot Ahmet Ali Çelikten’in etkin faaliyetleri Cihan Harbi’nden sonra Kurtuluş Savaşında da devam etmiştir.
Devamı Derin Tarih Ocak Sayısında…
