Floransa ve Osmanlı arşivleri, Osmanlı-Floransa ticarî ilişkileri ve denizcilik faaliyetleri bakımından yeterli düzeyde bilgi ihtiva ediyor mu? Ulaştığınız vesikalardan edindiğiniz genel intiba nedir?
Öncelikle belirtmek gerekir ki Osmanlı-Floransa ticarî ilişkilerine ışık tutan Floransa arşiv vesikalarının önemli bir kısmı 15. yüzyılın ikinci yarısına aittir. Çünkü bu tarihler, artık Floransalı tüccarların ve baylos adı verilen resmî temsilcilerinin İstanbul merkezli ticarî ve diplomatik faaliyetlerinin yoğunluk kazanmaya başladığı döneme tekabül eder. Şüphesiz bu dönemde İstanbul ve Bursa gibi merkezlerde ticaretle meşgul olan çok sayıda Floransalı tüccar vardı. Özellikle Floransa’daki tekstil endüstrisinin ihtiyacı olan ham ipek ticaretiyle uğraşan bu kimselerin Osmanlı topraklarındaki ikametleri boyunca tuttukları libro dei conti denilen hesap defterleri, iki ülke arasında gerçekleşen ticarete ilişkin eşsiz kıymette bilgiler içermektedir. Sadece bunlar değil, Osmanlı ülkesindeki ticaret üzerine bazı bilgiler de copie di conti, memoriale ve ricordanze’lerde kaydedilmiş çeşitli yazışmalarda yer almaktadır. Mesela Bartolomeo di Piero Guanti’nin 1484-88 yıllarında Bursa’da tutmuş olduğu bir kayıt örneğinde olduğu gibi, başka türlü birtakım hesap kayıtları da vardır. Floransalı Guanti ailesi, 15. yüzyılın ikinci yarısında yaklaşık 50 atölyenin bulunduğu d’Oltrarno semtinde Yün Loncası çalıştıran birçok Floransalı aileden yalnızca biri idi. Bartolomeo da Bursa’da bu aileye mensup bir temsilci olarak ticaret yapıyordu.
Diğer bir örnek olarak, 16. yüzyılın başlarında Galata’da ikamet eden Floransalı tüccar Giovanni di Francesco Maringhi’nin Floransa’nın önde gelen tüccar aileleriyle ve Bursa’daki Floransalı ticaret temsilcileriyle gerçekleştirdiği yazışmalar ya da mektuplaşmalar da, İstanbul ve Bursa’daki ticarî faaliyetler hakkında çok mühim bilgiler ihtiva etmektedir. Maringhi’ye ait bu mektuplar çok sayıda çalışmaya konu olduğu gibi İngilizce olarak da yayınlanmıştır. Ancak burada bahsettiğimiz defterlerin ve mektupların kullanılabilmesi ayrı bir uzmanlık gerektirmektedir. Çünkü dönemin arşiv dili ve ıstılahları yabancı araştırmacıların önündeki en büyük engel olarak durmaktadır.
Aynı konu bağlamında Türk arşivlerindeki yegâne bilgiler Bursa mahkeme kayıtlarında yer almaktadır. Fatih Sultan Mehmed dönemine kadar giden bu kayıtlarda Floransalı tüccarların Bursa mahkemesine yansıyan davaları da onların hangi ürünlerin ticaretiyle meşgul oldukları, kimlerle bağlantı kurdukları ve ticaret usullerine dair Floransa arşiv belgelerini tamamlayan, hatta zaman zaman daha teferruatlı bilgiler içermektedir. Sırası gelmişken, aynı arşivlerin az da olsa ticaret amacıyla Floransa’ya giden Türk tüccarlardan bahsetmeleri de vurgulanması gereken bir husustur. Pek tabii Bursa mahkeme kayıtları dışında erken dönem kaynakları bakımından kısıtlı olan Osmanlı arşivi bu konuda yok denecek kadar az kayıt barındırmaktadır. Bunda Floransalı tüccarların davalarına bakan Galata mahkeme defterlerinin erken dönemlerine ait kısımlarının günümüze ulaşamamış olması da mühim bir etkendir. Hiç şüphe yok ki bugün elimizde olsalar bu kayıtlar bize Bursa kadı sicillerinden daha zengin bilgiler sunacaktı.
