Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde yaşamış özel kuvvet subayı Kuşçubaşı Eşref gibi önemli bir şahsiyeti dış dünyayla buluşturan toplumsal bağlantılarla ilgili ufak tefek bilgi parçacıklarına sahibiz. Bu bağlantıları ortaya çıkarmak ise hiç de kolay değil. Çünkü kâh Osmanlı topraklarında, kâh dışarıda bir gezgin gibi seyahat etmesi yanında, temas kurdukları arasında tanınmamış şahsiyetler az değil.
Kuşçubaşı Eşref’in kişisel yazışmaları ile diğer kaynaklar üzerine daha uzun soluklu bir proje kapsamında yapılan araştırmalardan çıkan sonuç, resmî temasların –yani kayıt altına alınan görüşmeleri onun hayatında önemli yeri bulunan ilişkilerinin yalnızca küçük bir kısmını meydana getirdiğidir. Ailesinin yardımları olmadan, bırakın kişisel yazışmalara ulaşmayı, bunların farkına varmak bile çok zor, hatta imkânsız.
Burada ilişki ağlarının tespit ve kritiği açısından kısa bir teorik katkı faydalı olacaktır.
Toplum teorisyenleri uzun süre ilişki ağlarının nasıl bir işlevi yerine getirdiğini incelemiştir. Sosyologlar, insan ilişkileri yatağındaki güç rabıtalarını, özellikle de 19. yüzyılın sonlarından itibaren ortaya çıkan yeni güç kazanmış devlet fonksiyonlarına ilişkin bağlantıları inceleyip yeniden kurguladılar. Daha yakın tarihlerde ise toplumsal ağ analizi savunucuları, bir grafik şeklinde kurulan ağların şeklini ve ağa dâhil kişiler arasındaki ilişkileri ortaya koymaya çalıştılar.
Devamı Derin Tarih Dergisi Haziran 2016 Sayısında…
