Sultan II. Abdülhamid’in 33 yıllık iktidarını Osmanlı tarihi açısından kritik kılan hususların başında son derece çalkantılı bir dönemde örnek yönetim felsefesi izlemesi gelir. Bilhassa eğitim sahasındaki başarısı tartışılmaz.
Osmanlı coğrafyasının her köşesinde eğitim raporları hazırlatan Sultan’ın pek zikredilmeyen yeniliklerinden biri de Osmanlı Devleti sınırlarındaki çingenelerin eğitimi meselesidir. Özellikle Rumeli Vilâyeti’nde çoğunlukta bulunan çingenelerle ilgili lâyihalar bu yeniliklere dair ilginç ayrıntılar içerir.
Önemine binaen Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Yıldız Tasnifi, Mütenevvi Maruzat Evrakı Bölümü (BOA, Y.MTV) 47/180 numarada yer alan ve II. Abdülhamid dönemindeki çingenelerin eğitimi hususuna hasredilmiş lâyihayı birlikte inceleyelim. (Osmanlılarda rapor ve taslak şeklinde tanımlanan lâyiha hakkında geniş bilgi için bkz. Mübahat S. Kütükoğlu, “Lâyiha”, DİA, 27, s. 116-117.)
