- yüzyıldan sonra Moğolların belirleyici unsur olduğunu öne sürüyorsunuz. Cengiz Han özelinde bu yükseliş ve yayılmayı hızlandıran unsurlar nelerdi?
Cengiz Han’dan ayrı bir Moğol varlığı düşünülemez. Yüzlerce yıl ehemmiyetsiz kalmış bir topluluktan dünyayı titreten bir ulus meydana getirmiş, üstelik bunu 60’lı yaşlarında başarmıştı. Büyük İskender gibi fatihlerle kıyaslandığında önünde hazır bir güç bulmamıştı. Çocuk denilecek yaşlardan beri sürdürdüğü uzun soluklu mücadele neticesinde oluşturdu bu gücü.
Moğol yükseliş ve yayılmasının ilk sebebi “seçilmişlik düşüncesi”. Eski Türklerdeki “kut” anlayışıyla da ilişkili olan bu düşünce, siyasî varlığına kutsal bir form vermekle alakalı. Buna göre Tanrı nasıl gökyüzünde tekse yeryüzünün de tek bir hükümdarı olabilirdi. Bütün yeryüzünün fethi ve kutsal hâkimiyetin herkes üzerine yayılması gerekirdi.
Moğol yayılmasını hızlandıran sebepler bunlarla sınırlı değil. Her geçen gün kalabalıklaşmaları, iktisadî ihtiyaçları, askerî bir yapı olan Moğol toplumunun dinamizmini koruması, bunu sağlayabilecek olan şeyin de sefer ve zafer olması… Bir de İslam dünyasının zenginlikleri cezbetmişti onları. Bu yüzden istikamet, fakir Avrupa yerine zengin İslam coğrafyası olmuştu.
