Çoban” lakabı ile nam salan Mustafa Paşa Bosnalı bir devşirme olduğundan “Boşnak”, Yavuz Sultan Selim’in kızı Hafsa Sultan ile evliliğinden mütevellid “Damat”, bazı yerlerde ise “Koca” lakabı ile anılır. Piri Mehmed Paşa tarafından yetiştirilen Mustafa Paşa, Yeniçeri ocağından sonra kapıcıbaşı ve Rumeli beylerbeyi görevini üstlenmiştir. Kanuni Sultan Süleyman devrinin ilk yıllarında ikinci vezir olduğuna dair umumi bir görüş de mevcut. 1529 yılında vefat eden Çoban Mustafa Paşa, Anadolu içlerinden doğu istikametine uzanan büyük sefer yolunun üzerinde bulunan menzil noktasındaki Gebze’de yaptırdığı külliyede medfundur.

Oldukça gelişmiş bir yerleşme düzenine sahip olan bu külliyenin cami tezyinatının Memlük sanatından dikkat çekici güzellikte izler taşıdığını belirtelim. Birçok evkafı olan Çoban Mustafa Paşa’nın 1522’de donanmanın başında serdar olarak Rodos seferine çıktığı biliniyor. Kuşatma sırasında vefat eden Mısır valisi Hayır Bay’ın görevini devraldıktan sonra Osmanlı İmparatorluğu topraklarına yeni katılmış olan Mısır’da 6,5 ay kadar kalır. Bu tecrübe, yaptırdığı külliyedeki caminin bazı süsleme özelliklerini izah edebilmemiz bakımından önemlidir.

Kapısının üzerindeki Arapça kitabeye göre 1523/4 (H. 930) yılında yaptırılan cami ve etrafını saran külliye binaları Mimar Sinan’ın eserlerini ihtiva eden Tezkiret’ül Ebniye listesinde mevcut. İsmi bu listede geçse de, yapım tarihi onun hassa mimarbaşılığından önceki yıllara denk geldiğinden Mimar Sinan’ın külliyenin inşasına katkısı tartışmalıdır. Bazılarına göre eserin tasarımı zamanın Hassa Mimarbaşısı Acem Ali’ye mâl edilir. Kimi kaynaklarda ise Mimar Sinan’ın kalfalarından Hüsam’ın adı geçer. Tetkiklerimiz sonucu Sinan’ın eserin yapım aşamasında bizzat başında olmadığını, sadece kalfa gönderdiğini anlıyoruz.

Devamı Derin Tarih Kasım Sayısında…